کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت هفتم

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)

زیر جلکی-پنهانی
بلا به دور-بلاها دور باد
دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

تک پران-زن نانجیب

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)
چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد

 

 

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش

 

دبش-گس-دارای مزه ی ترش و گزنده

چیلک دان کسی را تکاندن-کسی را وادار با افشای رازش کردن

انداختنی(جنس نامرغوب)

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

ارباب حجت-اهل منطق
دست خوش !-آفرین

ژست گرفتن-به بدن و چهره ی خود حالت ویژه ای دادن
از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

 

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

چشم کسی را خون گرفتن-سخت خشمگین شدن

 

رومیزی-منسوب به میز

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

برخوردن به کسی ،-به نطر کسی ناپسند آمدن-به کسی گران آمدن-احساس اهانت کردن-با کسی دیدار کردن

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

جیک در نیاوردن-صدایی در اعتراض بر نیاوردن-کم ترین اعتراضی نکردن

 

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

رگ خود را زدن-به حق خود قانع بودن-ادعای زیاد نداشتن
بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

 

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

چین و خم-پیچ و تاب
آفتابی کردن(پدیدار کردن)
آفتابه برداشتن(دست به آب رساندن، پابرهنه وسط حرف کسی دویدن)

چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر
رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.
از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

آبِ سیاه-نیمه کوری

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

از قلم انداختن(از یاد بردن، مورد بی‌توجهی قرار دادن)

تَپوک-ضربه ی دست یا پا

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

خاربست-دیوارمانندی از خار و خاشاک بر گرد چیزی

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

دُم سیخ کردن-دُم سیخ شدن

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت
پُکیدن-ترکیدن

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

دست فروشی-شغل دست فروش
بی فکر-لاابالی-بی قید
خشک خشک توش کردن-در مقابل کسی شدت عمل به خرج دادن-کسی را سخت آزردن

خیط شدن-نگا. خیت شدن

آفتاب‌زردی(غروب آفتاب)

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

چله ی تابستان-گرمای سخت
از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

برو برو داشتن-دارای مال و قدرت بودن-مورد توجه بودن- بر و بیا داشتن

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

 

ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

 

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

در و تخته-دو دوست خوب-زن و شوهر جور

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

خیابان گردی-بی کاری-ولگردی

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

فرسوده و خراب شدن

دایه-زن شیر دهنده-قابله-پرستار بچه

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن
ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

چه کشکی چه پشمی !-در هنگام انکار گفته می شود

 

دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

اجاق-دودمان

حساب و کتاب-نگا. حساب کتاب

چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن
اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

بی طرف-کسی که در دسته بندی گروهی شرکت و دخالت ندارد
زیر سازی-ساختن قسمت زیرین جاده
دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن
زود رنج-نازک دل-حساس

زیر دادن-با کسره خواندن حرفی

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن
آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده
داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است
بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن
به حساب کسی رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن
جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

زرد گوش-بی رگ-ترسو
به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن
تشت رسوایی کسی به صدا درآمدن- تشت کسی از بام افتادن

 

پایش افتادن- پادادن و پا افتادن

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

حتم داشتن یق-ین داشتن

خال به خال-خال خال
بیسار-فلان

 

پر رودگی-پر گویی-پر حرفی

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن

پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

 

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

باری به هر جهت کردن-در انجام کاری تعلل و تردید کردن

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

خرده شیشه داشتن جنس کسی-بدحنس بودن-آب زیرکاه بودن

رسانه-وسیله ی ارتباطی

چراغان شدن-جشن گرفتن

بیرون رفتن-به توالت رفتن

خرناس-نگا. خُرخُر

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست
خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

 

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن
رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

 
به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

خروس خوان-هنگام سحر

درد دل-غم و اندوه درونی

دوا قرمز-پرمنگنات

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

پر و بال-امکان-فرصت

زهکونی-اردنگی-تیپا

در و تخته به هم خوردن-متناسب هم بودن-لایق هم بودن-با هم جور بودن
تلمبار- تل انبار

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

ترکه-آدم باریک و بلند

دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن
به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن
آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

زوال در آوردن-نعمتی را در نتیجه ی ناسپاسی و بی اعتنایی از دست دادن

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

 

 

پُخت-هر نوبت از پختن
آبدست-ماهر-استاد

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

دیر فهم-کند ذهن-کودن

جِر انداختن کسی را-اوقات کسی را تلخ کردن-خشمگین کردن کسی

پینه زده-وصله کرده

چُل-آلت مرد

 

 

رو انداختن-تقاضا و خواهش کردن

زیپو-بی رنگ و رو-بی رمق-رقیق و بی مزه

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

به باد فحش یا کتک گرفتن-یک ریز فحش دادن یا کتک زدن

جل و پلاس-اثاثیه ی ناچیز و کم بها

زیر آبکی-شنای زیر آب-پنهانی

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

دریافتی-حقوق

پاتوغ-محل گرد آمدن

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

چشم انداختن-نگاه کردن

درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

 

 

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن
به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی
بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد
ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل
از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

زیر گذر-راهی زیرزمینی برای پیاده ها که پیاده رو این سوی خیابان را به آن سو پیوند می دهد

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

زیر گرفتن-زیر کردن

 
از شیر مرغ تا جان آمیزاد(از سیر تا پیاز)

حلال-زن یا شوهر

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

 
خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

زحمت کشیدن-کار کردن

چاق شدن-بهبود یافتن-درمان شدن

درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن
 

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

پرت و پلا-تار و مار-پراکنده-بی معنی-مزخرف

خواری و زاری-پریشان حالی

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

خنگ-نادان-ابله-کودن
دستمال ابریشمی برداشتن-چاپلوسی کردن-تملق کردن
درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن
رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک
جراندن-جر دادن-پاره کردن

دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

خبرکشی کردن-سخن چینی کردن

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)

دلچسب-دلپذیر-مقبول

به مشروطه ی خود رسیدن-به هدف خود دست یافتن
الو گرفتن(آتش گرفتن، (کنایه از شدت خشم و عصبانیت))
خش و خش-نگا. خش خش

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

چشم گود شدن-لاغر شدن

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

چراغ باران-چراغانی

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن
حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

چانه-گلوله ی خمیر نان

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق
حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

پس رفتن-عقب رفتن

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن

خز گیر آوردن-نگا. خر گرفتن کسی

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی
بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن
دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

 

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

خایه-بیضه-جرات

حمامی-گرمابه دار

دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن

به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

تیز بزی-فورن-بی درنگ

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد
زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

ددم وای-وای پدرم-برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

بد سابقه-بد پیشینه-دارای گذشته ی بد

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)
 

زیر پای کسی نشستن-کسی را از راه به در بردن-فریب دادن

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

چروکیدن-چین دار شدن

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

به چشم-اطاعت می شود

 

توجیهی-برنامه های توضیحی

تر و چسب-بی درنگ-بی معطلی-فرز و چابک

 
دکمه را انداختن-دکمه ی لباس را بستن
خانه زاد-نوکر-خدمت گزار
آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)

خرده خرده-کم کم-رفته رفته

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

خانه خانه-سوراخ سوراخ-شطرنجی

دندان عاریه-دندان مصنوعی

پیش کردن گربه-راندن گربه

 

پای کسی نشستن-در انتظار وصل کسی بودن

آخش درآمدن-از درد نالیدن

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش
 

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

 

چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

دامن بر آتش زدن-فتنه ای را شدیدتر کردن

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

 

خیط شدن-نگا. خیت شدن

دور دست-جایی دور

ریسک کردن-به کاری خطرناک دست زدن

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین

در آمدن از زیر بته-خانواده و اصل و نسبی نداشتن
دَمب چیزی را چسبیدن-کاری را پی گیری کزدن و ادامه دادن

حرف شنو-سر به را-مطیع

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

انگشت کردن-انگشت رساندن

آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

 

زیر لب خندیدن-تبسم کردن

پا دری-فرشی که پای در می اندازند-سنگی که کنار در می گذارند تا باد در را حرکت ندهد

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن
دست کم گرفتن-کم بها دادن-اهمیت ندادن-حقیر شمردن

خبرنگاری-کار خبرنگار

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

 

آب نمک زدن(با شیرین زبانی گفتن)

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

 

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

خاک به دهنم-زبانم لال

ای والله(در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود، آری به خدا)

چشم دریده-خیره-درآمده
چهار چوب ملا حیدر-جای تنگ و ناراحت کننده
 

چله گرفتن-نگا. چله داری کردن

افقی برگشتن(شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن)

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن
زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

پر افاده-متکبر-مغرور

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

جیره-سهم معین

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

دو دلی-تردید-بی تصمیمی

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر